Γιατί μιλάμε για την ισότητα, τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη (DEI) σε συνάρτηση με την προστασία των προσωπικών δεδομένων; Για να εξηγήσουμε γιατί οι δύο αυτοί πυλώνες είναι (ή θα έπρεπε να είναι) άρρηκτα συνδεδεμένοι στην εταιρική πρακτική και στρατηγική, χρειάζεται ίσως πρώτα να διερευνήσουμε τον ρόλο των προσωπικών δεδομένων για την εδραίωση και προώθηση μιας ισότιμης και συμπεριληπτικής κουλτούρας στο εταιρικό οικοσύστημα.

Ο ρόλος των δεδομένων

Η συλλογή και ανάλυση δεδομένων είναι απαραίτητη σε 3 τουλάχιστον στάδια του σχεδιασμού και της υλοποίησης ενός πλάνου ισότητας, διαφορετικότητας και συμπερίληψης:

Αξιολόγηση: Χρειαζόμαστε ποσοτικά δεδομένα που αφορούν τους/τις εργαζόμενους/ες, τους/τις υποψήφιους/ες, προμηθευτές και προμηθεύτριες, την υπάρχουσα και δυνητική βάση πελατών κ.ά., προκειμένου να προσδιορίσουμε από ποιο ακριβώς σημείο ξεκινάει η προσπάθεια της επιχείρησης να βελτιώσει τους δείκτες ισότητα, διαφορετικότητα και συμπερίληψη εσωτερικά, αλλά και στο ευρύτερο οικοσύστημά της. Χρειαζόμαστε επίσης ποιοτικά, κυρίως, δεδομένα που θα μας βοηθήσουν να εντοπίσουμε το «γιατί» πίσω από πιθανά κενά και αδυναμίες που θα διακρίνουμε στην παρούσα κατάσταση, και να προσδιορίσουμε το «πώς» μπορούμε να τα καλύψουμε. Τέλος, θα χρειαστεί να καταφύγουμε, σε βάθος χρόνου, σε μια επαναξιολόγηση των ίδιων δεδομένων προκειμένου να αξιολογήσουμε την πρόοδο των σχεδίων που έχουμε υλοποιήσει και να προτείνουμε μικρές ή μεγαλύτερες αλλαγές. 

Επικοινωνία: Η ύπαρξη σαφών, σχετικών και χρήσιμων δεδομένων μπορούν να βοηθήσουν τον οργανισμό να επικοινωνήσει, στο εσωτερικό του αλλά όχι μόνο, το σημείο εκκίνησης των προσπαθειών του, τα σχέδιά του για το μέλλον, αλλά και την πρόοδο στην οποία οδηγούν ή θα οδηγήσουν τα σχέδια αυτά. Μπορούν, κατά κύριο λόγο, να βοηθήσουν τα άτομα ή τις ομάδες που είναι υπεύθυνα για τις πρωτοβουλίες αυτές να παρουσιάσουν ένα ισχυρό business case στη διοίκηση της εταιρείας και σε άλλα εμπλεκόμενα μέρη που ελέγχουν τον προϋπολογισμό, το χρονοδιάγραμμα ή άλλες παραμέτρους του σχετικού έργου.

Δράση: Η διαθεσιμότητα και η κατανόηση σημαντικών δεδομένων μπορεί να υποστηρίξει την προτεραιοποίηση των σχεδιαζόμενων αλλαγών, την κινητοποίηση όλων των εμπλεκόμενων μερών αλλά και τον καθορισμό πρακτικών επιμέρους λεπτομερειών των προγραμμάτων που υλοποιούνται. 

Πέρα, όμως, από την πρακτική τους χρησιμότητα σε οποιαδήποτε οικειοθελή πρωτοβουλία DEI, η συλλογή και ανάλυση χρήσιμων δεδομένων επιβάλλεται πλέον στους οργανισμούς και από τις νεότερες ευρωπαϊκές και διεθνείς πολιτικές που προτεραιοποιούν την ισότητα, τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη στο επιχειρηματικό περιβάλλον.

Με άλλα λόγια: το DEI δεν είναι πια πολυτέλεια αλλά υποχρέωση και ανάγκη και η σωστή αξιοποίηση των δεδομένων είναι ένα από τα βασικότερα συστατικά για την αποτελεσματική βελτίωση των δεικτών που σχετίζονται με αυτό.

Η φύση των δεδομένων

Για ποια δεδομένα, όμως, μιλάμε;

Με βάση τους κυριότερους πυλώνες του DEI (φύλο, σεξουαλικός προσανατολισμός, ηλικία, φυλή, εθνικότητα, θρησκεία, αναπηρία, νευροδιαφορετικότητα) γίνεται σαφές ποιες είναι οι διαστάσεις εκείνες για τις οποίες χρειάζεται να συλλέξουμε δεδομένα, σε συνάρτηση με ερωτήματα που σχετίζονται με τις προσλήψεις, τις προαγωγές, τις παροχές και αμοιβές, την εκπροσώπηση σε συγκεκριμένα επαγγελματικά πεδία, τις συνθήκες εργασίας και τη σύνθεση ολόκληρης της εφοδιαστικής αλυσίδας. 

Συζητάμε, λοιπόν, για δεδομένα προσωπικής φύσης και συχνά ειδικών κατηγοριών, των οποίων η συλλογή και επεξεργασία απαγορεύεται, κατά κανόνα, από τις αρχές του GDPR. Ωστόσο, με βάση τον κανονισμό περί προστασίας προσωπικών δεδομένων, μια επιχείρηση ή οργανισμός δικαιούνται να συλλέγουν και να επεξεργάζονται τέτοιου είδους δεδομένα στις ακόλουθες περιπτώσεις:

α) το υποκείμενο των δεδομένων έχει παράσχει ρητή συγκατάθεση για την επεξεργασία αυτών των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα για έναν ή περισσότερους συγκεκριμένους σκοπούς

β) η επεξεργασία είναι απαραίτητη για λόγους ουσιαστικού δημόσιου συμφέροντος, βάσει του δικαίου της Ένωσης ή κράτους μέλους, το οποίο είναι ανάλογο προς τον επιδιωκόμενο στόχο, σέβεται την ουσία του δικαιώματος στην προστασία των δεδομένων και προβλέπει κατάλληλα και συγκεκριμένα μέτρα για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των συμφερόντων του υποκειμένου των δεδομένων

Λόγω της σχέσης εξάρτησης που συχνά συνδέει τα υποκείμενα των δεδομένων με μια επιχείρηση (ιδιαίτερα στην περίπτωση εργαζομένων ή/και προμηθευτών/τριών), η ικανοποίηση της προϋπόθεσης α) τίθεται συχνά υπό αμφισβήτηση. Ωστόσο η επίτευξη των στόχων του DEI εντάσσονται πλέον στην κατηγορία «δημοσίου συμφέροντος», αρκεί φυσικά η επιχείρηση να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των συμφερόντων των υποκειμένων αυτών.

Ο γρίφος του self-reporting

Όπως είναι γνωστό στους ερευνητές και ερευνήτριες από κάθε πεδίο, όταν τα άτομα καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις που αφορούν (αλλά δεν αποδεικνύουν) στοιχεία της ταυτότητας, των αντιλήψεων ή της συμπεριφοράς τους, τα αποτελέσματα συχνά απέχουν από τα αληθή. Αυτό σημαίνει πως όταν η συλλογή δεδομένων βασίζεται στο self-reporting των υποκειμένων, τα δεδομένα που συγκεντρώνονται δεν είναι πάντα χρήσιμα και ακριβή. 

Οι λόγοι για τους οποίους μπορεί ένα άτομο να μην απαντήσει με ακρίβεια σε ερωτήσεις που αφορούν προσωπικά και ευαίσθητα δεδομένα είναι πολλοί: μπορεί να ανησυχεί για το στίγμα που συνοδεύει συγκεκριμένες πτυχές της διαφορετικότητας, μπορεί να φοβάται ότι λόγω της αποκάλυψης αυτής ίσως υποστεί κάποια διάκριση στην εργασιακή ζωή και την καθημερινότητά του ή μπορεί να έχει υιοθετήσει μια στάση κυνισμού σε σχέση με την αξία του μοιράσματος τέτοιου είδους δεδομένων («αφού τίποτα δεν αλλάζει τελικά»).

Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό, ότι για να ενθαρρύνει ένας οργανισμός την όσο το δυνατόν πιο ουσιαστική παραχώρηση προσωπικών δεδομένων από τα εμπλεκόμενα μέρη του, χρειάζεται να καλλιεργήσει εκ των προτέρων μια κουλτούρα με μηδενική ανοχή στον στιγματισμό ατόμων και ομάδων, με δικλείδες ασφαλείας που αποτρέπουν τις διακρίσεις στη βάση της διαφορετικότητας και που επενδύει στην εφαρμογή των φιλόδοξων σχεδίων του αλλά και στη διαφάνεια, προκειμένου να αποδείξει τη χρησιμότητα της συμμετοχής των ατόμων σε κάθε προσπάθεια για αλλαγή. 

Το δίλημμα της ανωνυμοποίησης

Πότε έχει νόημα να συλλέγουμε ανωνυμοποιημένα δεδομένα;

Τα ανωνυμοποιημένα δεδομένα είναι κατάλληλα για την εκτίμηση της δημογραφικής σύνθεσης του ανθρώπινου δυναμικού ή της εφοδιαστικής αλυσίδας, αλλά και την κατανόηση των απόψεων και των αναγκών των ατόμων.

Από την άλλη είναι συνήθως ακατάλληλα για την εκτίμηση χασμάτων, όπως για παράδειγμα το χάσμα των αμοιβών, που σχετίζεται με συγκεκριμένα προσωπικά δεδομένα, όπως επίσης και για χρήση σε μικρές επιχειρήσεις, λόγω του χαμηλού αριθμού «ανώνυμων» απαντήσεων.

Πώς θα αξιοποιήσουμε τα δεδομένα;

Στο σύγχρονο εταιρικό οικοσύστημα, όπου οι στρατηγικές DEI μετατρέπονται από πολυτέλεια σε ανάγκη και ευκαιρία, οι επιχειρήσεις οφείλουν να επικαιροποιήσουν τις πολιτικές και τις πρακτικές τους που σχετίζονται με τη συλλογή και αξιοποίηση προσωπικών δεδομένων, έτσι ώστε αυτά να επηρεάσουν και να διαμορφώσουν με ουσιαστικό τρόπο τις σχετικές αποφάσεις και πρωτοβουλίες τους. 

Η τεχνολογία τίθεται σήμερα στην υπηρεσία της προστασίας προσωπικών δεδομένων αλλά και της επικοινωνίας τους. Παρόλ’ αυτά, η οικοδόμηση μιας κουλτούρας ισότητας, σεβασμού και συμπερίληψης είναι εκείνη που θα διασφαλίσει ότι τα δεδομένα των πιο σημαντικών ανθρώπων για τους οργανισμούς μας αντιμετωπίζονται με την ευαισθησία, την προσοχή και την εχεμύθεια που θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο τον λόγο της συλλογής και της επεξεργασίας τους.